Aktualne kryteria diagnostyczne zostały stworzone przez Fakudę w 1994 roku a sam zespół przewlekłego zmęczenia do diagnostyki wprowadzono cztery lata później. Obecnie jest klasyfikowane zgodnie z ICD-10 jako G93.3
Ogólnie przyjęta definicja obejmuje trwające ponad 6 miesięcy stałe lub nawracające zmęczenie, niebędące objawem toczącej się choroby organicznej/somatycznej. Charakterystyczne jest, że uczucie zmęczenia nie ustępuje po nocnym odpoczynku i jest na tyle silne, aby znacząco wpłynąć na aktywność zawodową, osobistą i społeczną pacjenta.
Choroba dotyka 0,2 do 0,4% populacji. Niektóre badania sugerują nawet 4–8%. Badania epidemiologiczne wskazują, iż częściej chorują kobiety, które przeszły pierwszy epizod depresyjny około 30 rż.
Choroba może przybierać formy łagodne bądź też objawiać się w postaci głębokiej niepełnosprawności. Szacuje się, że 75% chorych nie jest zdolnych do podjęcia pracy zawodowej.
Etiologia
Tak naprawdę nie jest znana etiologia choroby. Do prawdopodobnych przyczyn zespołu przewlekłego zmęczenia należą zaburzenia funkcjonowania osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, zaburzenia funkcji układu immunologicznego oraz infekcje wirusowe.
Prawidłowe funkcjonowanie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (PPN) zapewnia równowagę organizmowi min. odpowiada za regulowanie rytmu okołodobowego i umożliwia szybkie reagowanie na stres. Uszkodzenie w jej obrębie dodatkowo wpływa na funkcjonowanie układu immunologicznego. Wiadomo również, że stężenie kortykoliberyny i kortyzolu jest znacznie niższe u chorych na CFS w porównaniu z populacją ogólną. Hipokortyzolemia pochodzenia ośrodkowego może być odpowiedzialna za powstanie przewlekłego zmęczenia a ograniczona aktywność osi PPN może prowadzić do bezsenności, którą również obserwujemy w CFS.
Nadaktywność osi stresowej wpływa na neuroprzekaźnictwo, szczególnie układu serotoninergicznego. W związku z tym podawanie leków wpływających na ten układ powinno przynosić pozytywne efekty.
Potwierdzono także zależność między zaburzeniami funkcjonowania układu immunologicznego a wystąpieniem zespołu przewlekłego zmęczenia. W odpowiedzi na czynnik zapalny w organizmie dochodzi do obniżenia stężenia immunoglobulin i podwyższenia aktywności cytokin zapalnych. Uznawano nawet, że zespół przewlekłego zmęczenia jest wywoływany przez wirus Epsteina-Barr (EBV) i związany z mononukleozą zakaźną. Obowiązywał termin „zmęczenie po mononukleozie”, ale nie zostało to wystarczająco potwierdzone a efekty podejmowanych prób leczenia przeciwwirusowego były porównywalne z placebo.
Niewielka liczba badań sugeruje, że część pacjentów cierpiących na zespół chronicznego zmęczenia odnosi korzyści zdrowotne wynikające z przyjmowania dużych dawek magnezu a także witamin z grupy B, witaminy C, cynku, egzogennych kwasów tłuszczowych oraz witaminy D3, jednak spostrzeżenia te nie znalazły pewnego potwierdzenia w badaniach.
Zespół chronicznego zmęczenia może być jednym z objawów long COVID, które może mieć negatywny wpływ na działanie podwzgórza, a co za tym idzie wyżej wspomnianej osi PPN.
Rozpoznanie zespołu przewlekłego zmęczenia
Kryteria Fukudy
- Kryterium duże: niewyjaśnione innymi przyczynami, trwałe lub nawracające chroniczne zmęczenie, które jest doświadczeniem nowym i ma określony początek, nie jest spowodowane ciągłym wysiłkiem, nie ustępuje po odpoczynku i skutkuje znacznym zmniejszeniem poprzednio podejmowanych aktywności na tle zawodowym, edukacyjnym,
społecznym i prywatnym. - Kryteria małe : równoczesne występowanie co najmniej czterech z następujących objawów:
• znaczne osłabienie pamięci krótkotrwałej lub koncentracji uwagi
• ból gardła
• bolesne powiększenie węzłów chłonnych szyi i/lub pachowych
• ból mięśniowy
• niezlokalizowane bóle głowy o charakterze innym niż bóle głowy przed chorobą
• sen nieprzynoszący odpoczynku i nadmierna senność
• powysiłkowe złe samopoczucie, które utrzymuje się dłużej niż 24 godziny;
• ból stawów, któremu nie towarzyszą obrzęk lub zaczerwienienia.
Wszystkie objawy muszą utrzymywać się lub nawracać przez co najmniej sześć następujących po sobie miesięcy. U chorych stwierdza się ponadto podwyższoną temperaturę ciała, brak apetytu, nudności, suchość w jamie ustnej, zaburzenia widzenia, zawroty głowy, poty nocne, obniżenie nastoju i lęk, stąd rozpoznanie CFS może nastręczać szereg trudności.
Diagnostyka
Nie istnieją badania obrazowe, które pozwoliłyby na rozpoznanie CFS. Nie sprawdziły się prowadzone badania immunologiczne, które miały na celu potwierdzenie tła wirusowego CFS. Wiadomo, że CFS może rozwinąć się np. po przebytej grypie i że zespół przewlekłego zmęczenia jest pochodną dysfunkcji układu neuroprzekaźnictwa mózgowego.
Diagnostyka CFS poza spełnieniem kryteriów Fakudy powinna opierać się także na wykluczeniu innych potencjalnych przyczyn/chorób, które mogą dawać podobne wyżej opisane objawy.
Leczenie zespołu przewlekłego zmęczenia
Nie ma określonego algorytmu postępowania w CFS. Podstawą są leki z grupy SSRI lub SNRS czyli inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny oraz inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny. Odchodzimy od trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych. Leki nowej generacji są skuteczniejsze, bardziej przyjazne dla pacjenta i powodują mniej działań niepożądanych
Dodatkowo, w zależności od objawów somatycznych stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Udowodniony został także korzystny wpływ hydrokortyzonu na poprawę kondycji fizycznej i ogólnego stanu zdrowia pacjentów z CFS.
Leczenie może być wspomagane preparatami bogatymi w minerały i witaminy: kwasem foliowym, witaminą B12, magnezem, cynkiem, a także L-tryptofanem czy L-karnityną. Istotnym elementem leczenia jest psychoterapia, która powinna być włączana równolegle z farmakoterapią.
